DATGANIAD I'R WASG
Mae partneriaeth elusennol yn galw ar y cyhoedd i chwarae eu rhan i fynd i’r afael â chywilydd sy’n gysylltiedig â salwch meddwl
Mae iaith ac agweddau yn parhau i gyfrannu at y cywilydd y mae pobl â phrofiad o salwch meddwl yn ei wynebu
Mae tair elusen iechyd meddwl yn galw am fwy o gefnogaeth a dealltwriaeth o salwch meddwl er mwyn helpu i fynd i’r afael â’r cywilydd y mae pobl yn parhau i’w wynebu.
Mae aelodau Cynghrair Gwrth-Stigma y DU – See Me yn yr Alban, Inspire yng Ngogledd Iwerddon, ac Amser i Newid Cymru – yn annog pobl ledled y wlad i chwarae eu rhan i helpu i roi diwedd ar y cywilydd y mae cymaint o bobl yn ei deimlo.
Wedi’i lansio’n wreiddiol yn 2024, nod yr ymgyrch Os Yw Hi’n Oce yw herio gwraidd y cywilydd y mae pobl a salwch meddwl yn ei brofi.
Mae’r ymadrodd “Mae’n oce i beidio â bod yn oce” yn gyfarwydd mewn ymgyrchu iechyd meddwl, sy’n cael y clod am roi’r dewrder i bobl fod yn fwy agored am eu hiechyd meddwl. Ond i lawer o bobl sydd â phrofiad o salwch meddwl mwy cymhleth, nid yw bob amser yn un y gellir ei ailadrodd - a gall teimladau o gywilydd fod yn broblem gyffredin.
Mae'r cywilydd hwn yn deillio o amrywiaeth o ffynonellau ac yn aml mae ymddygiad ac agweddau pobl eraill yn dylanwadu arno. Gall hyn arwain at bobl yn teimlo ‘llai na’ neu’n annheilwng.
Wedi’i greu mewn partneriaeth â gwirfoddolwyr elusennol a hyrwyddwyr o bob rhan o’r Alban, Cymru, a Gogledd Iwerddon, mae Os Yw Hi’n Oce yn defnyddio profiadau go iawn pobl i bwysleisio’r effaith y gall iaith ac ymddygiad negyddol ei chael.
Canfu arolwg barn o 2002 o bobl a gynhaliwyd y llynedd i nodi lansiad yr ymgyrch na fyddai 36 y cant o bobl yn y DU (24 y cant yng Nghymru) eisiau i rywun â phrofiad o salwch meddwl ofalu am eu plentyn, tra bod 17 y cant (18 y cant yng Nghymru) yn dweud na fyddent am fod mewn perthynas â rhywun â phrofiad o salwch meddwl.
Gall agweddau fel hyn arwain pobl i guddio eu diagnosis a thynnu'n ôl o gyfleoedd bob dydd. Gall atal pobl rhag cael y cymorth a’r gefnogaeth sydd eu hangen arnynt, gwneud i bobl deimlo’n unig ac achosi’r rhai sy’n byw gyda salwch meddwl dynnu’n ôl o gyfleoedd y gall eraill eu cymryd yn ganiataol.
Fel yr adroddwyd y llynedd, mae 51 y cant o bobl ledled y DU (52 y cant yng Nghymru) yn credu bod llawer iawn neu gryn dipyn o gywilydd yn gysylltiedig â salwch meddwl o hyd.
Mae iaith ynghylch iechyd meddwl a salwch meddwl hefyd yn chwarae ei rhan. Mae pobl ledled y DU yn dal i gredu bod slyri cyffredin sy’n ymwneud ag iechyd meddwl yn dderbyniol mewn bywyd bob dydd, gydag 20 y cant yn dweud eu bod yn credu bod ‘gwallgof’ yn dderbyniol (16 y cant yng Nghymru), tra bod 22 y cant yn meddwl ei bod yn iawn disgrifio rhywun fel ‘hollol OCD’ (16 y cant yng Nghymru).
Dywedodd Charlotte o Gaerfyrddin: “Rwyf wedi cael trafferth gyda fy iechyd meddwl ers blynyddoedd, rwyf wedi teimlo’n anobeithiol ac wedi torri ar adegau. Mae gen i ychydig o ddiagnosis iechyd meddwl ac oherwydd hyn, mae llawer o unigolion wedi fy nhrin fel bod popeth rydw i'n ei wneud i gael sylw, yn hytrach na gweld yr artaith a'r dioddefaint rwy'n mynd drwyddo. Dechreuais siarad â phobl oedd wedi profi problemau iechyd meddwl eu hunain, ac fe helpodd fi i sylweddoli nad fy mai i yw fy mod yn sâl yn feddyliol. Roedd hyn yn help mawr gyda fy hunan-barch a dysgais i roi seibiant i mi fy hun yn hytrach na churo fy hun dros rywbeth na allaf ei reoli ar adegau. Rwyf nawr yn dysgu dulliau i ymdopi ac yn dysgu bod yn falch o bwy ydw i a pheidio â chuddio. Rydw i mor ddiolchgar bod eraill yn rhannu eu profiadau i’m helpu i deimlo’n fwy derbyniol mewn bywyd.”
Dywedodd Toni o Gaerdydd: "Pan gefais i ddiagnosis o anhwylder personoliaeth ffiniol, borderline personality disorder (BPD) am y tro cyntaf ym mis Hydref 2023 roeddwn i'n teimlo rhyddhad mawr fy mod wedi cael atebion o'r diwedd i bopeth roeddwn i'n mynd drwyddo. Ar ochr arall hyn, roeddwn i hefyd yn teimlo llawer iawn o bryder ynghylch sut roeddwn i'n mynd i esbonio hyn i'r bobl o'm cwmpas."
I ddechrau, pan ddywedais wrth bobl fod gen i BPD am y tro cyntaf, roeddwn i'n teimlo fy mod yn cael fy nhrin fel bom amser ticio, ond mewn gwirionedd, roeddwn i eisiau i bobl fy nhrin i sut y byddent yn trin unrhyw un arall nad oedd â phroblem iechyd meddwl. Gwnaeth hyn codi ofn mawr i mi ddweud wrth bobl am fy niagnosis.
Nid nes i un o’m cydweithwyr gymryd yr amser i wrando ac am y tro cyntaf, ni theimlais unrhyw farn na chywilydd am fy anhwylder. Ers hyn, rwyf wedi adeiladu rhwydwaith cymorth mor anhygoel ac nid yw'r stigma a brofais gyntaf yn effeithio'n negyddol arnaf mwyach."
Yn dilyn lansiad Os Yw Hi’n Oce yn 2024, dangosodd arolwg o 200 o bobl ledled y DU fod yr ymgyrch gychwynnol wedi cael effaith gadarnhaol ar eu dealltwriaeth eu hunain o gywilydd, gydag 88 y cant o bobl yn dweud bod yr ymgyrch wedi eu helpu i feddwl am effaith cywilydd ar bobl sy’n byw gyda salwch meddwl.
Mae aelodau’r Gynghrair Gwrth-Stigma bellach yn galw ar y cyhoedd i adeiladu ar y cynnydd hwn a meddwl am eu geiriau a’u gweithredoedd pan fyddant yn sôn am salwch meddwl.
Dywedodd Lowri Wyn Jones, Rheolwraig Rhaglen Amser i Newid Cymru: “Gyda dros hanner y boblogaeth yng Nghymru yn credu bod yna gywilydd o hyd yn gysylltiedig â salwch meddwl, rydyn ni’n gwybod ei fod yn parhau i gael effaith negyddol ar fywydau cymaint ohonom sy’n wynebu problemau iechyd meddwl. Mae ail-lansio’r ymgyrch hon wedi teimlo’n amserol ac yn angenrheidiol i atgyfnerthu’r neges na ddylai neb deimlo cywilydd o fod â phroblem iechyd meddwl. Wedi’i harwain gan unigolion sydd â phrofiadau bywyd go iawn o gywilydd ynghylch eu hiechyd meddwl, ein nod gyda’r ymgyrch hon yw newid canfyddiad ac ymddygiad y cyhoedd.”
Mae pobl sy’n byw gyda salwch meddwl yn cael eu hannog i rannu eu barn a’u profiadau i ddangos yr effaith ddynol go iawn y mae cywilydd yn ei chael, a pha mor bwysig yw hi ein bod ni i gyd yn gwneud rhywbeth amdano ar gyfryngau cymdeithasol, mewn sgyrsiau bob dydd ac yn eu cymunedau.
Drwy weld profiadau pobl eraill, gallwn helpu pobl sy’n byw gyda salwch meddwl a theimladau o gywilydd i deimlo’n llai unig. Bydd hyn hefyd yn helpu aelodau’r cyhoedd i feddwl am eu hymddygiad eu hunain, a’r geiriau y maent yn eu defnyddio bob dydd – a gwneud newid i gefnogi eraill.
Ewch i'r wefan https://www.timetochangewales.org.uk/cy/ymgyrchoedd/os-yw-hin-oce/ i ddysgu mwy am y camau y gallwch eu cymryd i sicrhau nad oes neb yn teimlo cywilydd oherwydd eu hiechyd meddwl. Ymunwch â'r sgwrs ar gyfryngau cymdeithasol trwy ddefnyddio'r hashnod #OsYwHinOce.
Cysylltwch â Lowri Wyn Jones ar l.wynjones@timetochangewales.org.uk am ragor o wybodaeth gan gynnwys cyfweliadau ag unrhyw un sy'n ymddangos yn y datganiad i’r wasg hwn.
NODIADAU I OLYGYDDION
-
Am yr ymchwil
Cynhaliwyd yr arolwg ar draws y DU gan Censuswide, ar ran y Gynghrair Gwrth-Stigma, gyda sampl o 2002 18+ o oedolion/defnyddwyr cynrychioliadol cenedlaethol yn y DU (gan gynnwys 95 yng Nghymru). Cynhaliwyd y pleidleisio rhwng 15 Chwefror 2024 a 21 Chwefror 2024. Mae Censuswide yn cadw at ac yn cyflogi aelodau o'r Gymdeithas Ymchwil i'r Farchnad, sy'n seiliedig ar egwyddorion ESOMAR. Mae Censuswide hefyd yn aelod o Gyngor Pleidleisio Prydain.
Roedd yr ymchwil dilynol Os Yw Hi’n Oce yn cynnwys arolwg ar-lein o 209 o bobl ledled y DU, a gynhaliwyd rhwng mis Mawrth a mis Ebrill 2024. Cynhaliwyd pedwar grŵp ffocws hefyd gyda phobl yr effeithiwyd arnynt gan yr ymgyrch yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon, i archwilio themâu a gododd yn yr arolwg yn fanylach.
-
Am y bartneriaeth
Crëwyd Os Yw Hi’n Oce gan bartneriaeth rhwng elusennau iechyd meddwl yn y DU ac Iwerddon: Inspire yng Ngogledd Iwerddon a Gweriniaeth Iwerddon, See Me yn yr Alban, Amser i Newid Cymru a Mind yn Lloegr.
-
See Me yw rhaglen genedlaethol yr Alban i roi diwedd ar stigma a gwahaniaethu ar sail iechyd meddwl, gan alluogi pobl sy’n profi problemau iechyd meddwl i fyw bywydau bodlon. Dysgwch fwy yn www.seemescotland.org
-
Amser i Newid Cymru yw’r ymgyrch genedlaethol gyntaf sy’n canolbwyntio ar leihau’r stigma a’r gwahaniaethu a wynebir gan bobl â phroblemau iechyd meddwl yng Nghymru. Mae Amser i Newid Cymru yn cael ei arwain gan ddwy o brif elusennau iechyd meddwl Cymru, Adferiad a Mind Cymru, a’i ariannu gan Lywodraeth Cymru. Mwy o wybodaeth yn www.timetochangewales.org.uk
-
Elusen a menter gymdeithasol yw Inspire, sy'n gweithredu ar draws ynys Iwerddon. Ei nod yw lles i bawb. Maent yn gweithio ochr yn ochr â phobl sy’n byw gyda salwch meddwl, anabledd deallusol, awtistiaeth a dibyniaeth, gan sicrhau eu bod yn byw gydag urddas ac yn gwireddu eu llawn botensial. Maent yn ymgyrchu i greu cymdeithas sy'n rhydd o stigma a gwahaniaethu, gyda diwylliant o dosturi sy'n canolbwyntio ar bobl a'u galluoedd. Dysgwch fwy am Inspire yn www.inspirewellbeing.org
Dyfyniadau Ychwanegol:
Dywedodd Wendy Halliday, cyfarwyddwr See Me, rhaglen genedlaethol yr Alban i roi diwedd ar stigma a gwahaniaethu ar sail iechyd meddwl: “Gall cywilydd, a theimladau o hunan-stigma, fod yn rhwystr enfawr i bobl sydd â phrofiad o salwch meddwl mwy difrifol a chymhleth.
“Gall atal pobl rhag siarad a dweud beth maen nhw wir yn ei deimlo, cael cymorth, neu fod yn onest gyda’r rhai sydd agosaf atyn nhw. Gwyddom fod yn rhaid i hynny newid.
“Rydym yn annog pawb i feddwl am y rhan y gallant ei chwarae i leihau’r cywilydd y mae pobl yn ei wynebu, boed hynny’n ystyried y geiriau rydych yn eu defnyddio mewn perthynas â salwch meddwl neu’n cymryd amser i gynyddu eich dealltwriaeth o salwch meddwl.
“Gallai’r hyn a allai fod yn sylw da neu’n jôc wirion i un person fod yn ddinistriol i rywun sy’n profi salwch meddwl. Mae angen i ni i gyd fod yn fwy ystyriol o'r effaith y gall ein geiriau ei chael.
“Rydym eisiau byw mewn cymdeithas lle mae pawb yn teimlo eu bod yn gallu siarad am eu profiadau iechyd meddwl, yn rhydd o gywilydd a stigma.”