Mae pobl ledled Cymru (57%) yn dweud eu bod yn dal i deimlo cywilydd am fyw gyda salwch meddwl, waeth beth fo’r cynnydd dros y blynyddoedd i chwalu’r stigma sy’n ymwneud ag iechyd meddwl.
Yn frawychus, mae 62% o bobl Cymru yn credu bod llawer o gywilydd yn gysylltiedig â Sgitsoffrenia. Gan beri gofid hefyd mae 9% o oedolion Cymru yn credu y dylai unigolion sy’n byw gyda salwch meddwl fod â chywilydd o’r cyflyrau hynny.
Dyma pam mae Cynghrair Gwrth-Stigma y DU – partneriaeth rhwng elusennau iechyd meddwl ar draws y DU – wedi lansio ei hymgyrch Os yw hi’n Oce.
“Mae’n oce i beidio bod yn oce” yw un o’r llinellau a ddefnyddir fwyaf mewn ymgyrchu iechyd meddwl. Ond, i lawer sy’n profi salwch meddwl, nid yw hyn bob amser yn wir.
Fel rhan o’r ymgyrch, mae’r bartneriaeth yn galw ar y cyhoedd i olygu’r hyn maen nhw’n ei ddweud wrth ddweud, “Mae’n oce i beidio â bod yn oce”. Mae hefyd yn galw ar bobl i herio cywilydd a gwahaniaethu ar gyfer y rhai sy'n byw gyda diagnosis iechyd meddwl. Nod yr ymgyrch yw mynd i'r afael â'r hyn y gallai'r ymadrodd hwn ei olygu mewn gwirionedd i'r rhai sy'n byw gyda salwch meddwl.
Mae lleisiau’r rhai sydd â phrofiad o fyw wrth galon ymgyrch, sy’n canolbwyntio ar effaith bersonol cywilydd sy’n deillio o salwch meddwl.
Dywedodd Natalie o Gaerdydd: “Rwyf wedi cael gwybod ‘does dim y fath beth ag iselder, mae angen i bobl fwrw ymlaen â phethau’ neu mai ‘chi yw’r person olaf y byddwn yn disgwyl dioddef salwch meddwl’. Arweiniodd y sylwadau hynny at deimladau o gywilydd pan oeddwn yn cael trafferth wirioneddol gyda fy iechyd meddwl.
Pan gyrhaeddais uchafbwynt gorweithio fe wnes i droi at y gweithwyr proffesiynol (fy Meddyg Teulu) am gymorth ond roeddwn i'n dal i deimlo'n ddryslyd ar ôl cael SSRIs ar bresgripsiwn ond heb esboniad o'r hyn oedd yn digwydd i mi na pham! Ychydig eiriau caredig gan nyrs a gymerodd ECG a ddarparodd eiliad o sylweddoli “Dyma ffordd eich corff o ddweud wrthych am arafu lawr, caru a gofalu amdanoch eich hun”
Gofalwch am eich iechyd meddwl trwy fyfyrio ar eich meddyliau a'ch teimladau, byddwch yn hunanymwybodol a siaradwch â'ch ffrindiau a'ch teulu neu unrhyw un rydych chi'n ymddiried ynddynt. Mae siarad ag eraill, a dweud y gwir, am fy iechyd meddwl wedi cryfhau fy mherthynas ac wedi gwneud i mi deimlo’n llai unig. Problem a rennir mewn gwirionedd yw problem wedi'i haneru."
Dywedodd Izzy o Sir Benfro: “Cefais ddiagnosis o broblemau iechyd meddwl am y tro cyntaf yn 14 oed. Fe'i cuddiais rhag cywilydd ac ofn, wedi'i arwain yn bennaf gan gamliwio'r cyfryngau ac ymwybyddiaeth isel iawn, er i mi 'ddod yn lân' o'r diwedd trwy agor yn eithaf cyhoeddus am fy mrwydrau yn 2016 a newidiodd gyfeiriad fy mywyd yn llwyr.
Ers hynny, rwyf wedi cyflawni llawer o rolau fel bod yn wrandäwr, eiriolwr, mentor, a system cymorth ar gyfer cymaint o ffrindiau a dieithriaid ac eto rwy'n dal, bron yn wythnosol, yn cael trafferth gyda chywilydd. Pryd fyddwn ni'n dechrau dangos i ni'n hunain y ddealltwriaeth rydyn ni bob amser yn ei rhoi i eraill?
O’r holl ffyrdd rydw i wedi bod yn ddigon ffodus i ddod o hyd i bwrpas trwy gofleidio pwy ydw i, mae bod yn fwy caredig i mi fy hun yn dal i fod yn un agwedd nad ydw i eto i’w meistroli.”
Mae unigolion o bob rhan o’r DU ac Iwerddon wedi amlinellu eu profiadau ac, o heddiw ymlaen, mae’r bartneriaeth yn rhannu’r rhain ar hysbysfyrddau mewn dros 150 o safleoedd yng Nghymru, yr Alban, Lloegr a Gogledd Iwerddon, yn ogystal ag ar gyfryngau cymdeithasol.
Datgelodd yr astudiaeth o 500 o ymatebwyr ledled Cymru hefyd y byddai 1 o bob 6 o bobl (16%) yn pryderu am weithio ochr yn ochr â rhywun sy’n byw gyda salwch meddwl, gyda mwyafrif (56%) o’r ymatebwyr yn cytuno bod pobl sy’n profi afiechyd meddwl yn cael eu portreadu’n negyddol yn y cyfryngau.
Dywedodd bron i dri chwarter y bobl (72%) hefyd y dylai’r cyhoedd fod yn fwy ystyriol yn y ffordd yr ydym yn siarad am iechyd meddwl er mwyn osgoi gwneud i bobl deimlo’n ofidus neu’n gywilyddus.
Amlygodd y canfyddiadau hefyd agweddau pryderus lle mae 22% yn credu bod “sociopath” ac “hollol OCD” yn dermau bob dydd derbyniol, a mynegodd 17% o bobl yr un farn ar “wallgof” a 15% am “ychydig yn wallgof”.
Dywed ymgyrchwyr fod y canfyddiadau hyn yn cadarnhau’r farn bod gan bawb yng Nghymru ran i’w chwarae i roi diwedd ar gywilydd ynghylch salwch meddwl, gan fod yr iaith a ddefnyddiwn mewn bywyd o ddydd i ddydd yn gallu effeithio ar sut mae rhywun yn gweld ei hun.
Dywedodd Lowri Wyn Jones, Rheolwraig Rhaglen Amser i Newid Cymru: “Fel cynghrair o raglenni gwrth-stigma ar draws y DU, rydyn ni’n cael gwybod yn rhy aml am y cywilydd a’r beiriniadaeth y mae pobl yn eu hwynebu am brofi salwch meddwl. Mae Amser i Newid Cymru ochr yn ochr â'i bartneriaid yn teimlo eu bod yn cael eu gorfodi i herio hynny'n uniongyrchol. Er bod ymdrech ar y cyd a chynnydd sylweddol wedi’i wneud dros y blynyddoedd i normaleiddio sgyrsiau am iechyd meddwl, mae llawer i’w wneud o hyd i fynd i’r afael â’r ffaith bod rhai pobl yn ein cymdeithas yn dal i brofi cywilydd gwanychol, sy’n aml yn eu cyfyngu rhag byw bywyd llawn a boddhaus.
Yn ganolog i’n hymgyrch mae’r rhai sydd â phrofiad byw neu yn byw gyda salwch meddwl yn dweud eu hanesion uniongyrchol o brofi cywilydd gan ffrindiau, aelodau o’r teulu neu gydweithwyr a’r effaith y mae wedi’i chael arnynt. Mae'r ymgyrch hon yn ceisio herio agwedd ac ymddygiad y cyhoedd trwy ddefnyddio geiriau bywyd go iawn cymhellol a gasglwyd o bob rhan o'r DU. Fel cenedl, rhaid inni wneud yn well ac edrych yn fewnol ar ein hymddygiad ein hunain tuag at eraill a sut y gallwn ddod yn fwy tosturiol a gobeithio meddwl ddwywaith am yr hyn yr ydym yn ei wneud, yn ei ddweud ac yn gweithredu.”
I gael gwybodaeth am yr ymgyrch Os yw hi’n Oce, gan gynnwys cyngor a gwybodaeth i unrhyw un sy’n byw gyda salwch meddwl, ewch i: https://www.timetochangewales.org.uk/cy/ymgyrchoedd/os-yw-hin-oce/ ac ymunwch â’r sgwrs ar gyfryngau cymdeithasol drwy ddefnyddio yr hashnod #OsYwHinOce.
