Beth yw stigma?

1. Agweddau yng Nghymru (2021)
2. Agweddau yng Nghymru (2019)
3. Iechyd meddwl
4. Iechyd Meddwl Dynion
5. Iechyd Meddwl yn y Gweithle 

1. Arolwg o Agweddau'r Cyhoedd at Salwch Meddwl a gynhaliwyd yng Nghymru gan Kantar ar ran Amser i Newid Cymru, 2021

Er gwaetha'r trafod mawr am iechyd meddwl dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, yn enwedig yn sgil pandemig COVID-19, mae stigma'n ymwneud ag iechyd meddwl yn parhau i fod yn broblem i lawer o bobl yng Nghymru.

Mae'n galonogol nodi bod agwedd y cyhoedd yng Nghymru at salwch meddwl wedi gwella, gyda 5% o oedolion yn dangos mwy o ddealltwriaeth a goddefiant, sy'n cynrychioli tua 129,000 o oedolion.

Fodd bynnag, er gwaetha'r gwelliant hwn, mae agweddau sy'n stigmateiddio yn bodoli o hyd:

• mae 1 person ym mhob 8 yn meddwl bod rhywbeth am bobl â salwch meddwl sy'n golygu ei bod yn hawdd gwahaniaethu rhyngddyn nhw a phobl gyffredin. 
• mae 1 person ym mhob 10 o'r farn mai un o brif achosion salwch meddwl yw diffyg hunanddisgyblaeth a grym ewyllys.
• mae 1 person ym mhob 8 o'r farn bod lleoli cyfleusterau iechyd meddwl mewn ardal breswyl yn israddio'r gymdogaeth.
• mae 1 person ym mhob 10 yn cytuno y dylai unrhyw un sydd â hanes o broblemau iechyd meddwl gael ei atal rhag ymgymryd â swydd gyhoeddus.

Mae llai o bobl yn ceisio help eu hunain a gwelwyd lleihad mawr yn nifer y bobl yng Nghymru sy'n barod i siarad am broblem iechyd meddwl â ffrindiau, teulu a chyflogwyr.

Mae nifer y bobl sy'n teimlo'n anghyfforddus yn siarad â ffrindiau a theulu am iechyd meddwl wedi dyblu o 20% yn 2019 i 43% yn 2021. Mae'r sefyllfa yn waeth yn y gweithle, gyda 69% o bobl yn dweud eu bod yn teimlo'n anghyfforddus yn siarad am iechyd meddwl â chyflogwr presennol neu ddarpar gyflogwr o gymharu â 37% yn 2019.

Mae'r arolwg hefyd yn datgelu bod gan fwy o bobl broblemau iechyd meddwl, am fod 1 ym mhob 4 yn dweud fod ganddyn nhw aelodau uniongyrchol o'r teulu sydd wedi cael problem iechyd meddwl yn y flwyddyn ddiwethaf (o gymharu ag 1 ym mhob 5 yn 2019). Hefyd, mae ychydig dros hanner yr ymatebwyr naill ai wedi cael problem iechyd meddwl neu maent yn adnabod rhywun sydd wedi cael problem o'r fath yn ystod y 12 mis diwethaf.

Mae'r arolwg hefyd yn nodi bod 1 person ym mhob 5 yn teimlo eu bod wedi cael eu trin yn annheg mewn rhyw ffordd gan staff iechyd meddwl (o 4% yn 2019 i 15%).

Mae stigma yn parhau i fod yn broblem mewn rhannau penodol o'r gymdeithas, yn enwedig aelwydydd C2DE, gweithleoedd, pobl hŷn, dynion.

2. Arolwg o agweddau'r cyhoedd at salwch meddwl a gynhaliwyd yng Nghymru gan Kantar ar ran Amser i Newid Cymru, 2019

• Mae 1 ym mhob 8 o bobl yn credu y dylai rhywun gael ei roi mewn ysbyty cyn gynted ag y bydd person yn dangos arwyddion o salwch meddwl.

• Mae 1 ym mhob 8 o bobl yn meddwl bod rhywbeth am bobl â salwch meddwl sy'n ei gwneud hi'n hawdd eu dweud ar wahân i bobl normal.

• Mae 1 o bob 10 o bobl yn ystyried mai un o brif achosion salwch meddwl yw diffyg hunanddisgyblaeth a grym ewyllys.

• Mae 1 o bob 10 o bobl o'r farn bod lleoli cyfleusterau iechyd meddwl mewn ardal breswyl yn israddio'r gymdogaeth.

• Mae 1 o bob 10 o bobl yn cytuno y dylai unrhyw un sydd â hanes o broblemau meddyliol gael eu gwahardd rhag cymryd swydd gyhoeddus.

• Mae 1 ym mhob 12 o bobl o'r farn na ddylai pobl â salwch meddwl gael unrhyw gyfrifoldeb.

• Mae 1 o bob 12 o bobl yn credu y byddai menywod yn ffôl i briodi dyn sydd wedi dioddef o salwch meddwl, er ei fod yn ymddangos yn gwbl adferadwy.

• Mae 1 o bob 12 o bobl yn credu ei bod yn frawychus meddwl am bobl â phroblemau meddwl sy'n byw mewn cymdogaethau preswyl.

• Ni fyddai 1 ym mhob 16 o bobl am fyw drws nesaf i rywun sydd wedi cael salwch meddwl.

• Mae'r arolwg yn defnyddio diffiniadau ac graddfeydd a gydnabyddir yn rhyngwladol ar gyfer stigma mewn perthynas ag agweddau, gwybodaeth ac ymddygiad.

• Canfu'r Arolwg Iechyd Meddwl Mawr 2018 fod 82% o ymatebwyr yng Nghymru wedi nodi eu bod yn profi gwahaniaethu mewn o leiaf un maes o fywyd (teulu, fel rhiant, cyfeillgarwch/perthynas, bywyd cymdeithasol, bywyd bob dydd, mewn addysg neu hyfforddiant, cyflogaeth, cael cymorth ar gyfer iechyd corfforol neu feddyliol, yn gyhoeddus, ar-lein).

3. Iechyd Meddwl

• Mae gan 1 o bob 4 person broblem iechyd meddwl. (Y Swyddfa Ystadegau Gwladol, afiachusrwydd seiciatrig, 2007)

• Mae 1 ym mhob 6 o bobl yn adrodd eu bod yn profi o leiaf un broblem iechyd meddwl cyffredin (fel straen, gorbryder neu iselder) mewn unrhyw wythnos benodol. (Y Swyddfa Ystadegau Gwladol, afiachusrwydd seiciatrig, 2014)

• Amcangyfrifir mai cyfanswm cost problemau iechyd meddwl yng Nghymru yw £7,200,000,000 y flwyddyn o ran colli cynnyrch, biliau gofal iechyd a budd-daliadau cymdeithasol. (Rhwydwaith ymchwil iechyd meddwl (2009)

• Bob blwyddyn yng Nghymru Mae rhwng 300 a 350 o bobl yn marw o hunanladdiad, deirgwaith y nifer sy'n cael eu lladd mewn damweiniau ffyrdd (Siarad â Fi, strategaeth lleihau hunanladdiad a hunan-niwed Cymru, 2015-2020).

• Yng Nghymru, mae 1 o bob 5 o bobl yn teimlo'n anghyfforddus yn siarad â'u ffrind neu eu teulu am ddiagnosis iechyd meddwl. (Agweddau'r Cyhoedd at Salwch Meddwl yng Nghymru, 2019)

• Mae iselder yn un o brif achosion problemau iechyd yn y byd: profiad byd-eang gan fwy na 300,000,000 o bobl o bob oed. (Sefydliad iechyd y byd, 2017)

• Mae Anhwylder Deubegynol yn cael ei brofi gan tua 60,000,000 o bobl ledled y byd. (Sefydliad Iechyd y Byd 2018)

• Erbyn 2020 bydd problemau sy'n gysylltiedig â salwch meddwl yn ail i glefyd y galon fel y cyfrannwr blaenllaw i faich byd-eang Clefydau (Sefydliad Iechyd y Byd)

• Caiff sgitsoffrenia ei brofi gan tua 23,000,000 o bobl ledled y byd. (Sefydliad Iechyd y Byd 2018)

4.  Iechyd Meddwl Dynion

• Dim ond 29% o ddynion sy'n dweud eu bod yn adnabod rhywun â salwch meddwl o gymharu â 40% o fenywod. (Agweddau'r Cyhoedd at Salwch Meddwl yng Nghymru, 2019)

• Mae dynion yn llai cyfforddus yn trafod eu hiechyd meddwl gyda ffrind neu deulu – 59% o ddynion o'i gymharu â 68% o fenywod. (Agweddau'r Cyhoedd at Salwch Meddwl yng Nghymru, 2019)

• Mae dynion yn llai tebygol na merched o wybod sut i roi cyngor i ffrind â phroblem iechyd meddwl – 55% o'i gymharu â 70% o fenywod. (Agweddau'r Cyhoedd at Salwch Meddwl yng Nghymru, 2019)

• Mae dynion yn llai tebygol na merched o fynd at y meddyg teulu am gymorth os oeddent yn teimlo bod ganddynt broblem iechyd meddwl-75% o ddynion, 84% o fenywod. (Agweddau'r Cyhoedd at Salwch Meddwl yng Nghymru, 2019)

• Mae dynion tua 3 gwaith yn fwy tebygol o farw oherwydd hunanladdiad na menywod.  (Siarad â fi 2, strategaeth atal hunanladdiad a hunan-niwed ar gyfer Cymru 2015-2020) 

• Un o'r rhesymau y gall dynion fod yn fwy tebygol o gwblhau hunanladdiad yw eu bod yn llai tebygol na merched o ofyn am help neu siarad am iselder neu deimladau hunanladdol. (Dynion, Hunanladdiad a Chymdeithas, adroddiad ymchwil y Samariaid, 2012)

• Dim ond 55% o ddynion a ddywedodd eu bod yn teimlo'n ddigalon iawn a ddywedodd eu bod yn siarad â rhywun amdano. (Archwiliad DIGYNNWRF, gwrywdod, 2016)

5.  Iechyd Meddwl yn y Gweithle

• Yng Nghymru, mae 2 o bob 5 yn teimlo'n anghyfforddus yn siarad â chyflogwr am ddiagnosis iechyd meddwl. (Agweddau'r Cyhoedd at Salwch Meddwl yng Nghymru, 2019)

• Hanner (48%) o'r holl weithwyr a holwyd wedi profi problem iechyd meddwl yn eu swydd bresennol. Dim ond hanner y bobl hyn sydd wedi siarad â'u cyflogwr am eu problem iechyd meddwl. (Mind, 2018)

• Mae 60% o gyflogeion y DU wedi profi problem iechyd meddwl o ganlyniad i waith, neu lle roedd gwaith yn ffactor a oedd yn cyfrannu. (Adroddiad busnes yn y gymuned, iechyd meddwl yn y gwaith, 2017)

• Straen, gorbryder ac iselder yw'r achos mwyaf o absenoldeb oherwydd salwch yn ein cymdeithas gan achosi 15,800,000 o ddiwrnodau o absenoldeb yn y DU yn 2016 (y Swyddfa Ystadegau Gwladol, Absenoldeb Oherwydd Salwch yn y Farchnad Lafur, 2016)

• Costau salwch meddwl mae cyflogwyr y DU yn amcangyfrif y bydd £35,000,000,000 y flwyddyn. (Canolfan iechyd meddwl, iechyd meddwl yn y gwaith: Cost i fusnes ddeng mlynedd ymlaen, 2017)