*Rhybudd sbardun: mae'r blog hwn yn cyfeirio at themâu ymosodiad rhywiol*
Dydw i ddim yn meddwl ei bod hi’n bosibl i mi edrych ar fy iechyd meddwl a fy hunan-stigma dwfn yn ei gylch, heb gydnabod yr effaith y mae rhywiaeth a chasineb tuag at fenywod wedi’i chael arnaf yn ystod fy oes.
Credaf fy mod wastad wedi bod yn blentyn sensitif ac wedi fy nhynghedu i deimlo pethau i’r byw, ond nid wyf yn credu bod fy nheimladau o bryder a chyfnodau o iselder yn ‘ddim ond’ yn ddiffyg biolegol. Ond mae wedi cymryd blynyddoedd o therapi ac, o’r diwedd, yn fy 30au hwyr, fe wnaeth therapydd craff yn arbenigo mewn trawma fy helpu i gydnabod a derbyn hyn.
Fel merch wyth oed, gwelais effaith garwriaeth hir-dymor fy nhad gyda’n ffrind teulu ar fy mam. Chwalodd ei hunan-barch gyda'r brad, a gwyliais wrth iddi geisio dynion i'w dilysu, gan ddod i ben yn y pen draw mewn perthynas orfodol a rheolaethol gyda fy llysdad. Y wers oeddwn i wedi ei dysgu o hynny pan yn blentyn oedd bod pob peth yn ail i edmygedd dyn a bod gan ddynion allu. Roedd hyn yn teimlo’n frawychus, ond heb unrhyw ffordd i’w fynegi, cafodd y teimladau hynny eu mewnoli, a gosodwyd sylfeini fy mhroblemau iechyd meddwl.
Ychydig flynyddoedd yn ddiweddarach, daeth cyfnod y glasoed. Rwy'n arswydo nawr pan fyddaf yn meddwl yn ôl am y rhywiaeth y bu'n rhaid i mi ddelio ag ef pan oeddwn yn fy arddegau. Byddai dynion yn gwneud sylwadau anweddus tuag ata i a’m ffrindiau yn y stryd yn aml; byddai ffrindiau fy rhieni yn gwneud sylwadau ar sut yr oeddwn wedi ‘llenwi allan’ neu’n fy nghanmol ar rannau o fy nghorff yr “byddai dynion yn ei hoffi”. Roedd hyn i weld yn hwyl a jôc mewn barbeciw teulu neu ddiwrnod ar y traeth a thra roeddwn i'n chwerthin yn gwrtais tu fewn roedd fy stumog yn troi. Gallaf gofio'n glir cael fy nghropio yn y ganolfan siopa, mewn gig, ar fws, yn y dosbarth gwyddoniaeth ac rwy'n siŵr bod sawl tro arall. Yna daeth y treisio pan oeddwn yn 15 oed gan ddyn roeddwn i'n edrych i fyny ato, fel brawd hŷn, na ddywedais i wrth neb amdano. Fe wnes i fewnoli fy nheimladau eto, a dyma pryd y dechreuodd fy mhryder ddatblygu o ddifrif. Emosiwn llethol a ddaeth allan o unman ond roeddwn i'n teimlo bod rhaid i mi guddio.
Wrth edrych yn ôl nawr, rwy'n gweld bod teimlo ofn yn emosiwn synhwyrol iawn i’w brofi, ond ar y pryd, fe wnes i atal fy nheimladau cymaint â phosib a dechrau ysmygu ac yfed i helpu. Rwy'n meddwl mai yn yr oedran hwn y gwnes i ddifrodi fy ngallu i ymddiried yn fy ngreddf. Mor gyffredin oedd rhywiaeth a chasineb tuag at fenywod yn niwylliant Prydain y pryd hyny; Roeddwn i'n meddwl mai fi oedd yr un oedd yn gorymateb a bod yn 'ferch wirion'.
Felly, pan ffeindiais fy hun yn 18 oed yn fy meddygfa deulu mewn pwll o ddagrau, y diagnosis yn yr apwyntiad 10 munud hwnnw oedd iselder, a chefais bresgripsiwn ar gyfer Prozac. Pentyrodd mwy o gywilydd ar ben fwy o gywilydd. Am yr 20 mlynedd nesaf, roeddwn yn cario cywilydd y profiadau cynnar hynny a'r cywilydd o fethu â delio â nhw. Rwyf wedi teimlo fel ynys ar hyd fy oes ac wedi crio afonydd am beidio â bod yn ‘normal’. Roedd pobl hyderus ac agored yn fy nrysu. Rydw i wedi cael adegau lle mae pethau wedi bod yn hylaw, ac adegau pan nad ydyn nhw.
Mae bod yn fenyw yn golygu delio â ymddygiad o rywiaeth rheolaidd, sydd, yn fy marn i, yn teimlo'n fwy dwys pan fyddwch chi wedi profi ymosodiad rhywiol. Hefyd, gall eiliadau o fod yn agored i niwed fod yn arbennig o anodd, er enghraifft, lefel yr agosatrwydd gyda dieithriaid sy'n ymwneud â genedigaeth a'r risgiau corfforol ac emosiynol sy'n gysylltiedig â hynny. Mae therapi gyda grŵp bach o ffrindiau agos a meddyginiaeth wedi fy nghadw i weithredu a symud ymlaen. Ond tair blynedd yn ôl y dechreuodd pethau newid yn fawr i mi.
Roeddwn ar yr isaf a fues i erioed, gyda fy meddyliau ymwthiol (delweddau fflachio o drais) yn fy mhoeni yn rheolaidd. Roeddwn yn ysu am rywbeth i newid ac i deimlo'n well. Estynnais at therapydd newydd a ofynnodd i mi, yn ein sesiwn gyntaf, a oeddwn erioed wedi profi unrhyw beth y gellid ei ddisgrifio fel ymosodiad rhywiol. Dywedais, ‘rhyw fath', gan egluro beth oedd wedi digwydd, a bryd hynny, llwyddodd i'm dilysu mewn ffordd nad oedd neb wedi gallu ei gwneud o'r blaen, sef cydnabod y trais rhywiol fel trawma a nodi'r effaith y gall profiad ei chael ar person. Fe’m rhoddodd i ar lwybr tuag at adferiad.
Dair blynedd yn ddiweddarach, rydw i'n dal i gael trafferth, ond dim cymaint, ac rydw i wedi dechrau agor i fyny, sy'n gwbl newydd i mi. Unwaith i mi ddarganfod rôl cywilydd yn fy mhroblemau iechyd meddwl, sylweddolais gymaint yr oeddwn wedi bod yn stigmateiddio fy hun am bethau yr oedd pobl eraill wedi'u gwneud i mi. Y realiti trist yw bod menywod yn dal yn agored i niwed i ddynion mewn cymdeithas nawr, a gall rhywiaeth bob dydd hyd yn oed arwain at iechyd meddwl gwaeth i fenywod. Mae deall hyn wedi rhoi persbectif gwahanol i mi ar fy mhroblemau iechyd meddwl a’r hyder i fod yn agored am sut rwy’n teimlo.
Nawr, nid wyf yn beio fy hun; mae'n rhyddhad i ddelio â'r symptomau. Rwyf wedi dod o hyd i ffyrdd o helpu i reoli fy mhryder pan mae'n anodd ac i fod yn garedig â mi fy hun pan fydd yr iselder yn cynyddu. Rwyf wedi dod i sylweddoli efallai fy mod yn ddiffygiol, ond felly hefyd y ffyrdd y mae llawer o ferched a menywod yn cael eu trin o ddydd i ddydd, a hyd nes y bydd hyn wedi'i ddatrys, bydd llawer o ferched eraill yn tyfu'n fenywod ag ofn annirnadwy wedi'i wreiddio ynddynt hefyd.
Felly, nawr yn fy 40au cynnar ac o'r diwedd rwy'n teimlo'n gartrefol yn fy nghorff fy hun. Rwy'n dal i gael cyfnodau o orlethu, ond mae gen i wahanol offer y gallaf ddibynnu arnynt i'm helpu, fel newyddiadura, mantras neu leddfu gorbryder gydag ymarfer corff. Rwy'n llawer mwy ymwybodol o ble mae'r ofn yn dod, felly rwy'n gallu cydnabod yn y foment nad wyf mewn perygl mwyach, hyd yn oed os nad yw fy system nerfol wedi gweithio hyn allan eto. A nawr, yn lle teimlo cywilydd o'r hyn ddigwyddodd i mi, dwi'n teimlo'n falch o'r hyn rydw i wedi mynd drwyddo. Roedd yn anodd prosesu fy nhrawma cynnar, ond wrth wneud hynny, rwyf wedi datblygu empathi a maddeuant i’r fi ifanc, ac mae hynny'n gwneud bywyd yn well i mi nawr bob dydd.